قبول مسؤولیّت برای خدمت

در نظام اسلامی، پُست و مقام به خودی خود ارزشمند نیست. آن‏چه به این امور ارزش و اهمیّت می‏بخشد، استفاده بهتر از آن‏ها در راستای خدمت به اسلام و خدمت به مردم است. امام امت رحمه‏الله در اشاره به این حقیقت می‏گویند: «باید افراد متوجه این معنا باشند.... پُست میزان نیست، مقام میزان نیست، مقام ریاست جمهوری... میزان نیست. این‏ها چیزی نیستند. این مقامات تمام می‏شود، آنی که هست خدمت است. آدم متعهد در هر جا باشد، اگر دید خدمتش خوب است، آن‏جا دل گرم است. ... هدفش این باشد که خدمت بکند، نه هدفش این باشد که مقام داشته باشد. ... عمده آن است که انسان واقعاً بداند که یک روزی جواب باید بدهد. ... هر کداممان هر کاری انجام بدهیم، یک روز جواب می‏خواهد. ... بنابراین، نباید اگر فرض بفرمایید که رئیس جمهوری رفت و دیگری آمد، رئیس جمهور برود کنار و مأیوس بشود؛ نه، باید او برود یک کاری که ازش می‏آید، بکند و دل‏بستگی هم به او داشته باشد، به عنوان این که یک کاری است [که[ انجام می‏دهد، نه به عنوان این که یک مقامی است.... من امیدوارم همه سالم و خدمتگزار و متعهد باشید».

گزینش خدمتگزار

در بینش سیاسی اجتماعی اسلام، مبنا این است که باید در گزینش افراد برای تصدّی پُست‏ها دقت شود تا انسان‏های متدین و متعهد انتخاب شوند و در انجام وظایفی که به آن‏ها سپرده می‏شود، کوتاهی نکنند. حضرت امام رحمه‏الله به مناسبتی ضمن سخنانی به مسؤولان، توصیه می‏فرمایند: «... اگر چنان چه انسان به دنبال این باشد که حالایی که من رئیس دولت هستم، بروم دنبال رفقایی که همراه من هستند، کارآمد باشند یا نباشند، به این کار نداشته باشد، بداند که این کار، کار شیطانی است. رئیس جمهور هم اگر دنبال این باشد که وزرایی... معرفی بکند که آن وزرا، فرمانبردار خودش باشند، نه فرمانبردار اسلام، آن هم بداند که این کار، کار شیطان است، کار انسان متعهد نیست.... این یک مسأله، معیاری است برای همه.... مملکت ما احتیاج به خدمتگزار دارد. ... بنابراین، فکر ما این معنا باشد که افرادی باشند که برای اسلام خدمت می‏کنند، نه افرادی که برای من خدمت می‏کنند. ... آنهایی که انتخاب می‏خواهند بکنند، توجه به این معنا داشته باشند. همه فکر این باشید که خدمتگزار پیدا کنید؛... خدمتگزار به کشور و اسلام...».

خدمتگزاری با انگیزه الهی

در انجام هر کاری، داشتن انگیزه نیکو بسیار مهمّ است. انگیزه اصلی انسان‏های مؤمن در تصدی هر پستی و انجام هر کاری، جلب رضایت خداوند است. اگر کاری هر چند بزرگ، از این مسأله مهم دور باشد، ارزشی ندارد. امام خمینی رحمه‏الله همواره این مطلب را به مردم و مسؤولان گوشزد می‏کردند که: «... باید ما جدّیت کنیم [و] ... دنبال این باشیم که اگر چنان چه متصدی امر دولتیم، دولتی باشیم که برای خدا کار بکنیم و برای خدا کارکردن، این است که ببینیم خدا چه فرموده است. ... فرموده است به مستمندان باید برسید، به ضعفا باید برسید، به مردم فقیر باید برسید. ... وقتی ما نُصرت کردیم بندگان خدا را برای خدا، برای این که این‏ها «عیال الله» هستند، ... پیروزیم. ... اگر چنان چه این معنا در قلب ما واقع شده باشد که نصرت کشور اسلامی، نصرت خداست و نصرت بندگان خدا، نصرت خداست، نصرت مظلومان، نصرت خداست، این معنا اگر در قلب ما محکم بشود، از هیچ چیز نباید بترسیم. ... هیچ کس هم به ما نمی‏تواند غلبه کند [و] در هر جا هم پیروز هستیم».

دولت و خدمتگزاری به محرومان

با توجّه به اهمّیتی که اسلام به رسیدگی به امور مستمندان و اقشار ناتوان داده، همیشه اولیای الهی، به این بخش از مردم توجّه ویژه داشتند و سفارش اکید می‏کردند که مبادا رهبران و زمامداران جامعه، از این قشر غافل شوند. امام امت [ره] بارها این موضوع را گوشزد می‏کردند. از جمله می‏فرمودند: «... دولت واقعاً باید با تمام قدرت آن طوری که علی علیه‏السلام برای محرومین دل می‏سوزاند، این هم با مقام قدرت دل بسوزاند برای محرومین. مثل یک پدری که بچه‏هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‏رود که آن‏ها را سیر بکند، یک دولت تابع امیرالمومنین باید این طور باشد. ... گمان نمی‏کنم عبادتی بالاتر از خدمت به محرومین وجود داشته باشد. راستی وقتی که پابرهنه‏ها و گُودنشینان و طبقات کم درآمد جامعه ما، امتحان و تقیّد خود را به احکام اسلامی تا سرحدّ قربانی نمودن چندین عزیز و جوان و بذل همه هستی خود داده‏اند و در همه صحنه‏ها بوده‏اند، ... چرا ما از خدمت به این بندگان خالص حقّ و این رادمردان شجاع تاریخ بشریّت افتخار نکنیم».

همه مردم باید خدمتگزار باشند

در توصیه‏های حضرت امام رحمه‏الله همیشه این نکته به چشم می‏خورد که ایشان، هم مردم را به خدمت صادقانه برای نظام اسلامی فرا می‏خواندند و هم دولت مردان را به خدمت هر چه بیش‏تر به توده‏های مردم. یکی از آرزوهای امام این بود که همه افراد جامعه اسلامی، با نوع فعالیت هایی که انجام می‏دهند، یک خدمتگزار به حساب آیند. ایشان در ضمن یکی از سخنرانی‏های خود می‏فرمودند: «من امیدوارم که همه ملّت ما و همه افرادی که در سرتاسر کشور ما هستند، خدمتگزار باشند به این کشور و خدمتگزار باشند به جمهوری اسلامی. خدمتگزاری آن‏ها، همان مجاهده در راه خداست و من امیدوارم که همه آن‏ها، با مجاهدان در راه خدا شریک و سهیم باشند».

خدمت رسانی به شهید و خانواده شهد

در نگاه حضرت امام رحمه‏الله چون شهید از همه افراد برتر است، خدمت به او خانواده‏اش نیز، اهمیّت بیش‏تری دارد. بر این اساس، همواره به این امر تأکید و توجّه بیش‏تری داشتند. ایشان می‏فرمودند: «همه خدمتگزارهایی که خدمت می‏کنند، آن‏هایی که خدمت می‏کنند برای جنگ زده‏ها و...، خدمت به فداکاران است؛ لکن خدمت به شهید، ارزشش بیش‏تر از همه خدمت‏هاست.... خدمت شما به آن‏ها، خدمت به نبی اکرم است. خدمت به انبیاست... و عمده چیزی که هست، این است که صادقانه خدمت کنید. خدمت بکنید. گمان نکنید که شما یک کاری که برای آن‏ها انجام می‏دهید، یک منّتی بر آن‏ها دارید. منّت آن‏ها را بکشید. خدمت بکنید. احترام بکنید از آن‏ها... ما باید با کمال خرسندی، منّت آن‏ها را بکشیم و خدمت به آن‏ها بکنیم. مبادا یک وقتی یک کلمه درشتی گفته بشود به این بازماندگان شهدا یا به این معلولین... توجه داشته باشید عملی را که می‏کنید، خالص و برای خدا باشد. ... برای آن کس که فداکار برای خدا بوده است،... شما خدمت به او می‏کنید و این خدمت به خداست».

ارزش خدمت به خلق

حضرت امام رحمه‏الله نه تنها در اصول و مبانی سیاسی به موضوع خدمت به مردم اهمیت فوق العاده می‏دادند، که در سیر و سلوک عرفانی نیز، این کار را یکی از راه‏های مهمّ نیل به کمال و کسب منزلت در ساحت ربوبی حقّ می‏دانستند. ایشان در وصیت نامه اخلاقی و عرفانی مهمی که به فرزند بزرگوارشان مرحوم حاج سید احمد آقا نوشته‏اند، در این باره می‏فرمایند: «پسرم! ما که عاجز از شکر او و نعمت‏های بی منتهای اوییم، پس چه بهتر که از خدمت به بندگان او غفلت نکنیم که خدمت به آنان، خدمت به حقّ است؛ چه که همه از اویند. هیچ گاه درخدمت به خلق اللّه‏ خود را طلب‏کار مدان که آنان، به حقّ منّت برما دارند که وسیله خدمت به او - جلّ و علا - هستند و در خدمت به آنان، دنبال کسب شهرت و محبوبیّت مباش که این، خود حیله شیطان است که ما را در کام خود فرو برد. در خدمت به بندگان خدا، آن‏چه برای آنان پرنفع‏تر است، انتخاب کن، نه آن چه برای خود یا دوستان خود، که اینْ علامت صدق به پیشگاه مقدس او ـ جلّ و علا ـ است».

شرط پشتیبانی ملّت

بدون تردید، یکی از بسترها و شرایط مهمّ خدمت رسانی به مردم، پذیرش مسؤولان از طرف مردم است. وقتی مردم مسؤولان را پذیرفتند و از آن‏ها پشتیبانی کردند، زمینه برای خدمتِ کارگزاران فراهم می‏گردد. بهترین وسیله پذیرش از سوی مردم، این است که آن‏ها یقین کنند مسؤولان، خیرخواه آنان‏اند. حضرت امام رحمه‏الله در توصیه‏های خود به کارگزاران می فرمایند: «کوشش کنید که پایگاه ملی برای خودتان درست کنید. این، به این است که گمان نکنید که شما صاحب مقام هستید، منصب هستید و باید به مردم فشار بیاورید. هر چه صاحب منصب ارشد باشد، باید بیش‏تر خدمتگزار باشد. مردم بفهمند که هر درجه‏ای که این بالا می‏رود، با مردم متواضع‏تر می‏شود.... این یک مسأله کلی است برای همه ما که فکر این باشیم که ملتمان بفهمند.... خدمتگزار ملت هستیم. ملّت ادراک کند که ما خیر او را می‏خواهیم. وقتی آن را ادراک کرد که ما همه چیز ملّت را می‏خواهیم، ملّت هم پشتیبان ماست. ... در این خدمتگزاری، بدانید که رضای خدا را تحصیل کردید و هم رضای ملّت [را] ـ که رضای خداست ـ تحصیل کردید».

رفتار خداپسندانه با مردم

از بهترین مصداق‏های خدمت رسانی به مردم، داشتن رفتار خداپسندانه با آن‏هاست. رفتار خداپسندانه هم، از راه جلب رضایت آن‏ها در چار چوب احکام الهی، و نیز براساس سیره اولیای او رفتار کردن است. امام رحمه‏الله می‏فرمودند: «کوشش کنید که با بندگان خدا جوری رفتار کنید که امامان شما رفتار می‏کردند، پیغمبر شما رفتار می‏کرد و سایر انبیا رفتار می‏کردند. گمان نکنید که حالا فلان نخست وزیر است، فلان وزیر کشور است، فلان رئیس جمهور و.... گمان نکنید این‏ها چیزی است. آن که همه چیز است، به دست آوردن رضای خداست، و آن به این است که رضای مخلوق خدا را به دست بیاورید. با مردم که شما سروکار دارید، این مردم را رضایشان را به دست بیاورید.... پیروزی را برای ما و شما این‏ها به دست آوردند و این‏ها ولی نعمت ما هستند و ما باید این معنا را در قلبمان احساس کنیم که با این ولی نعمت‏های خودمان، رفتاری بکنیم که خدا از آن رفتار راضی باشد».

جهت خدمتگزاری‏ها

در جامعه اسلامی، گر چه همه اقشار باید به حقوق خود برسند و نظام، باید در راستای برآوردن نیازهای همه مردم تلاش کند، امّا به لحاظ آسیب پذیریِ طبقات محروم، توجه به آن‏ها، در اولویت قرار دارد. حضرت امام خمینی رحمه‏الله ضمن تأکید بر این امر، هشدار می‏دادند مبادا انگیزه مسؤولان، به جای حمایت از مستمندان، در نظر گرفتن منافع طبقات مرفّه و ثروتمند باشد. چنین کاری با تعالیم اسلامی همخوانی ندارد. معظم‏له در یک مورد می‏فرمودند: «خدا نیاوَرَد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما، پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اعتبار ثروتمندان، از اعتبار و عنایت بیش‏تری برخوردار شوند. معاذاللّه که این با سیره و روش انبیا و امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم‏السلام سازگار نیست. دامن حرمت و پاک روحانیت از آن منزّه است... و این از افتخارات و برکات کشور و انقلاب و روحانیّت ماست که به حمایت از پابرهنه‏گان برخاسته است و شعار دفاع از حقوق مستضعفان را زنده کرده است».

خدمتگزاری در چارچوب احکام اسلام

به شیوه‏های گوناگونی می‏توان نیازهای انسان‏ها را تأمین کرد. برخی افراد و نظام‏ها، بدون در نظر گرفتن نظام اعتقادی خاص، یعنی منهای نظام فکری و اعتقادیِ الهی، می‏کوشند تا از راه تأمین خواست‏های مردم، به آن‏ها خدمت کنند، ولی آن‏چه در جامعه اسلامی مورد نیاز است، کمک به مردم و تأمین خواست‏های آن‏ها در چارچوب احکام الهی است. امام خمینی رحمه‏الله دراین‏باره می‏فرمودند: «ما موظفیم حالا که جمهوری اسلامی رژیم رسمی ما شده است، همه طبق جمهوری اسلامی عمل کنیم. جمهوری اسلامی، یعنی این که رژیم به احکام اسلامی و به خواست مردم عمل کند و الان رژیم رسمی ما، جمهوری اسلام است و فقط مانده است که احکام، همه احکام اسلامی بشود. مجرد بودنِ رژیم اسلامی مقصود نیست، مقصود این است که در حکومت اسلام، اسلام و قانون حکومت کند. اشخاص برای خودشان و به فکر خودشان حکومت نکنند».

خدمت به مظلومان، رأس برنامه هاست.

با توجّه به مشکلاتی که اقشار محروم و مظلوم جامعه در زندگی متحمّل می‏شوند، حضرت امام رحمه‏الله همیشه ضرورت مقدّم داشتن اصلاح وضع آنان و رسیدگی به نیازهایشان را مورد تأکید قرار می‏دادند. این طبقه محروم، با وجود کمبودها و ناداری‏ها، همواره زحمت‏کشان اصلی جامعه بوده و هستند؛ چون همه سختی‏ها را با جان و دل پذیرا شده و در عین حال، از خدمت به اسلام و مسلمانان هم سرباز نمی‏زنند. در یک مورد امام خمینی رحمه‏الله می‏فرماید: «امید آن است که رسیدگی به حال مستضعفین و مستمندان کشور ـ که قسمت اعظم ملّت مظلوم را در برمی گیرد ـ در رأس برنامه‏ها قرار گیرد و در نخستین مجلس شورای اسلامی، طرح‏هایی جدّی در رفاه حال این طبقه محروم داده شود و از طرف دولت منتخب شما، بدون مسامحه به مورد اجرا گذاشته شود تا در پیشگاه خداوند متعال، بعضی از دیون خودتان را به این طبقه عزیز ـ که جان خود را برای اسلام و آزادی و استقلال کشور در طَبَق اخلاص گذاشته و پیروزی را برای انقلابی اسلامی به ارمغان آوردند ـ ادا کرده باشید».

صمیمی بودن با مردم

از جمله بایسته‏های یک نظامِ خدمت رسان، این است که کارگزاران آن، با توده‏های مردم مهربان و صمیمی باشند و با آن‏ها بجوشند و هرگز از ایشان دوری نکنند؛ چرا که این کار، به جهت روحی و روانی زمینه تحمّل و بردباری در مقابل مشکلات و سختی‏ها را بالا برده و آن‏ها را دل گرم می‏سازد. امام خمینی رحمه‏الله در ضمن سخنانی، معاشرت رهبران و کارگزاران اسلام را در طول تاریخ، به ویژه در صدر اسلام مورد اشاره قرار داده، از آن به عنوان الگو و سرمشق یاد می‏کنند و می‏فرمایند: «اسلام، سردارهایش هم توی مردم هستند. پیغمبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سردار همه بود، بزرگ همه بود، توی مردم بود، با مردم می‏آمد می‏نشست، توی مسجد می‏نشست، مثل سایر مردم. حضرت امیر علیه‏السلام آن وقت که [حاکم بود]، مثل سایر مردم می‏آمد با مردم می‏نشست، معاشرت می‏کرد برای این که از مردم نمی‏ترسید، ظلم نکرده بود به مردم تا بترسد،... برای مردم بود [و[ مردم او را حامی خودشان می‏دانستند».

رمز عدم شکست

هنگامی بستر مناسب برای خدمت رسانی به صورت کامل در یک جامعه فراهم می‏آید که مردم و دولت، با یکدیگر همکاری کامل داشته باشند و از اهداف و سیاست‏های همدیگر پشتیبانی به عمل آورند. امام خمینی رحمه‏الله در سخنانی به مردم و رحمه‏الله در توصیه‏های خود به کارگزاران می فرمایند: «کوشش کنید که پایگاه ملی برای خودتان درست کنید. این، به این است که گمان نکنید که شما صاحب مقام هستید، منصب هستید و باید به مردم فشار بیاورید. هر چه صاحب منصب ارشد باشد، باید بیش‏تر خدمتگزار باشد. مردم بفهمند که هر درجه‏ای که این بالا می‏رود، با مردم متواضع‏تر می‏شود.... این یک مسأله کلی است برای همه ما که فکر این باشیم که ملتمان بفهمند.... خدمتگزار ملت هستیم. ملّت ادراک کند که ما خیر او را می‏خواهیم. وقتی آن را ادراک کرد که ما همه چیز ملّت را می‏خواهیم، ملّت هم پشتیبان ماست. ... در این خدمتگزاری، بدانید که رضای خدا را تحصیل کردید و هم رضای ملّت [را] ـ که رضای خداست ـ تحصیل کردید».

رفتار خداپسندانه با مردم

از بهترین مصداق‏های خدمت رسانی به مردم، داشتن رفتار خداپسندانه با آن‏هاست. رفتار خداپسندانه هم، از راه جلب رضایت آن‏ها در چار چوب احکام الهی، و نیز براساس سیره اولیای او رفتار کردن است. امام رحمه‏الله می‏فرمودند: «کوشش کنید که با بندگان خدا جوری رفتار کنید که امامان شما رفتار می‏کردند، پیغمبر شما رفتار می‏کرد و سایر انبیا رفتار می‏کردند. گمان نکنید که حالا فلان نخست وزیر است، فلان وزیر کشور است، فلان رئیس جمهور و.... گمان نکنید این‏ها چیزی است. آن که همه چیز است، به دست آوردن رضای خداست، و آن به این است که رضای مخلوق خدا را به دست بیاورید. با مردم که شما سروکار دارید، این مردم را رضایشان را به دست بیاورید. ... پیروزی را برای ما و شما این‏ها به دست آوردند و این‏ها ولی نعمت ما هستند و ما باید این معنا را در قلبمان احساس کنیم که با این ولی نعمت‏های خودمان، رفتاری بکنیم که خدا از آن رفتار راضی باشد»

جهت خدمتگزاری‏ها

در جامعه اسلامی، گر چه همه اقشار باید به حقوق خود برسند و نظام، باید در راستای برآوردن نیازهای همه مردم تلاش کند، امّا به لحاظ آسیب پذیریِ طبقات محروم، توجه به آن‏ها، در اولویت قرار دارد. حضرت امام خمینی رحمه‏الله ضمن تأکید بر این امر، هشدار می‏دادند مبادا انگیزه مسؤولان، به جای حمایت از مستمندان، در نظر گرفتن منافع طبقات مرفّه و ثروتمند باشد. چنین کاری با تعالیم اسلامی همخوانی ندارد. معظم‏له در یک مورد می‏فرمودند: «خدا نیاوَرَد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما، پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اعتبار ثروتمندان، از اعتبار و عنایت بیش‏تری برخوردار شوند. معاذاللّه‏ که این با سیره و روش انبیا و امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم‏السلام سازگار نیست. دامن حرمت و پاک روحانیت از آن منزّه است... و این از افتخارات و برکات کشور و انقلاب و روحانیّت ماست. که به حمایت از پابرهنه گان برخاسته است و شعار دفاع از حقوق مستضعفان را زنده کرده است».